Tatry w pytaniach i odpowiedziach – część 1
Rozpoczynamy nowy cykl edukacyjny, przybliżający Wam ciekawe informacje na temat Tatr.
Autorką cyklu jest Anna Chodkiewicz, która stworzyła bazę pytań i odpowiedzi dotyczącą Tatr. Obejmuje ona zarówno tematy być może oczywiste, jak i szereg ciekawostek. Całość podzielona została na siedem części: Tatry – wiadomości ogólne, Człowiek w Tatrach, Tatrzański Park Narodowy, Przyroda Tatr, Turystyka i bezpieczeństwo w górach, Co zrobić gdy…, oraz Ja w górach, czyli co mogę zrobić dla tatrzańskiej przyrody.
Będziemy je publikować partiami. W dzisiejszym odcinku mamy dla Was pierwszą część wiadomości ogólnych o Tatrach, zapraszamy do lektury i zachęcamy do dzielenia się wrażeniami odnośnie takiego cyklu.
Tatry – co to za góry?
Tatry to najwyższe góry w Polsce. Masyw tatrzański, przez który przebiega granica naszego kraju i Słowacji, jest najwyższym pasmem Karpat – dużego łańcucha górskiego rozciągającego się od Rumunii przez między innymi Węgry, Ukrainę aż do Polski i Czech.
Według dokładnego podziału fizycznogeograficznego Tatry wraz ze słowackimi Górami Choczańskimi tworzą makroregion Łańcuch Tatrzański należący do Centralnych Karpat Zachodnich. Pomiędzy Alpami Zachodnimi a Kaukazem i Uralem nie znajdziemy wyższych gór niż Tatry. Co prawda niemal dorównują im Góry Skandynawskie, jednak ich najwyższy szczyt Galdhøpiggen (2469 m n.p.m.) jest nieco niższy nie tylko od Gerlacha, ale nawet od Rysów. Gdyby porównać wysokość najwyższych tatrzańskich szczytów do innych gór można powiedzieć, że stanowią one niewiele ponad połowę wysokości Mont Blanc (najwyższego szczytu Europy 4810 m n.p.m.), prawie połowę wysokości Elbrusa (5642 m n.p.m., najwyższego szczytu Kaukazu) oraz ledwie 1/3 wysokości Mont Everestu (8848 m n.p.m.).
Skąd się wzięła nazwa Tatry?
Teorii dotyczących pochodzenia nazwy Tatry jest bardzo wiele. Chociaż może ona w pierwszej chwili budzić skojarzenie z Tatarami, jej źródeł najprawdopodobniej należy szukać w nazewnictwie ludowym. Istnieje hipoteza, że u podstawy nazwy Tatry leży węgierskie słowo „thorholl” oznaczające piekło. Niektórzy badacze (m.in. Cyprian Norwid) odwoływali się z kolei do francuskiej nazwy „Tertre” oznaczającej wzgórze. W pierwszych zapisach dotyczących Tatr nasze najwyższe góry nazywane są „Triti” czy „Tritri”, co prawdopodobnie było starosłowiańską nazwą skał lub szczytów skalnych. W Beskidzie Śląskim jeszcze w latach 20. XX wieku słowa „tatry” i „tatrziska” oznaczały skały, nierówny, niebezpieczny teren lub… stare, nieużyteczne rupiecie. W przeszłości całe Karpaty, a niekiedy same Tatry nazywano również Krępak, Krempak, Krapak, a nawet Sarmackie Alpy. Ostatecznie dla naszego masywu nazwa Tatry okazała się bezkonkurencyjna.
Dlaczego Tatry są tak wyjątkowe?
Wyjątkowość Tatr polega przede wszystkim na tym, iż na stosunkowo małej powierzchni (patrz: Jaką powierzchnie mają polskie Tatry?) nagromadzone jest mnóstwo różnorodnych form: od długich dolin po wysokie szczyty, z których widoki zapierają dech w piersiach. Dodatkowo pomimo tego, że góry te charakteryzują się niezbyt dużą wysokością, dookoła znajdują się kotliny i doliny o wyniesieniu 500-700 m n.p.m., co sprawia, że względna wysokość tatrzańskich szczytów jest stosunkowo duża. Gdy popatrzymy na Tatry z daleka – choćby z Pienin, Gorc czy nawet z zakopianki lub okien pociągu jadącego z Krakowa, wydają się one potężne, masywne i… wysokie. Do tego dochodzi wspaniałe bogactwo przyrody: nieożywionej – jak m.in. liczne jeziora i formy polodowcowe (patrz: czy w Tatrach są lodowce?) – oraz ożywionej, w tym rzadkie, występujące jedynie tutaj gatunki roślin i zwierząt (patrz: co to są endemity? co to są relikty?). Dużej bioróżnorodności sprzyja bardzo duża zmienność warunków siedliskowych na co wpływ ma budowa geologiczna (patrz: z czego zbudowane są Tatry?), urozmaicona rzeźba terenu oraz warunki klimatyczne zależne od wysokości nad poziomem morza (patrz: co to są piętra roślinności w Tatrach?).
Tatry to jedyne w naszym kraju i w tej części Europy góry o charakterze alpejskim. Dogodne warunki występowania do życia mają tu świstaki i kozice oraz wiele roślin występujących w Alpach lub na dalekiej północy (reliktów polodowcowych), co stanowi unikat w tej części naszego kontynentu. Do wyjątkowości Tatr należy zaliczyć jeszcze to, że dzięki dobrej sieci szlaków w jeden dzień można wspiąć się na szczyty i wrócić bezpiecznie do Zakopanego, co nie zawsze jest możliwe w innych górach.
Jaką powierzchnię mają całe Tatry?
Pod względem powierzchni Tatry to najmniejsze góry wysokie w Europie. Zajmują one obszar 786 km2 – co stanowi zaledwie dziesiąte części procenta powierzchni Alp. Rozpiętość całego masywu tatrzańskiego wynosi 56,3 km w osi wschód – zachód i 19,0 km w osi północ – południe. Można powiedzieć, że góry te są „najszersze” na wysokości Wierchu Porońca.
Jaka jest powierzchnia polskich Tatr?
W granicach Polski znajduje się nieco ponad 1/5 (22,3%) powierzchni całych Tatry, czyli 17 500 ha. Rozpiętość polskiej części Tatr wynosi w linii prostej ze wschodu na zachód 26,8 km, natomiast z północy na południe 12,0 km. Na terytorium naszego kraju znajduje się 81 km2 Tatr Wysokich oraz 94 km2 Tatr Zachodnich (patrz: na jakie części dzieli się Tatry?). Jest to powierzchnia porównywalna do dużych dolin alpejskich i stanowiąca nieco ponad 33% obszaru zajmowanego przez Warszawę.
Należy podkreślić, że podane wartości odnoszą się do linii prostej. Ze względu na znaczną deniwelację (1500 m na przestrzeni kilku km) droga przebyta przez turystę w górach jest znacznie dłuższa, np. w linii prostej od schroniska w Morskim Oku do szczytów Rysów jest około 3,5 km, tymczasem szlakiem trzeba pokonać ich aż 5.
Którędy przebiegają granice Tatr?
Kiedy patrzymy na Tatry z daleka wyraźnie widać, że górują one nad otoczeniem. Dokładne wytyczenie linii granicznej oddzielające Tatry od otaczających je kotlin i doliny nie jest proste i wciąż pozostaje źródłem sporów pomiędzy naukowcami. Bez wnikania we wszystkie niuanse w pewnym uproszczeniu można przyjąć, że granice całego masywu pokrywają się z granicami polskiego i słowackiego parku narodowego. Tak więc na zachodzie Przełęcz Huciańska (905 m n.p.m.) oddziela Tatry od Pogórza Orawskiego, a na północnym-wschodzie Zdziarska Przełęcz odgranicza je od Spiskiej Magury. W polskiej części gór granica od Kir do Kuźnic biegnie wzdłuż Drogi pod Reglami. Następnie od podnóża Nosala aż do Łysej Polany praktycznie pokrywa się z Drogą Oswalda Balzera.
Czy Gubałówka należy do Tatr?
Gubałówka o wysokości 1120 m n.p.m. słynie przede wszystkim z tego, że przy dobrej pogodzie można z niej podziwiać piękną panoramę Tatr, Zakopanego, a także Pienin, Gorców czy Beskidu Żywieckiego. Wzniesienie to zdecydowanie nie jest częścią masywu tatrzańskiego. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wchodzi ono w skład Pogórza Gubałowskiego należącego do Pogórza Spisko-Gubałowskiego, które rozciąga się pomiędzy rzekami Czarnym i Białym Dunajcem.
Na jakie części podzielone są Tatry?
Masyw Tatr pod względem geograficznym i geologicznym najczęściej dzieli się na trzy części:
– Tatry Zachodnie (o powierzchni ok. 379 km2).
– Tatry Wysokie (Środkowe; o powierzchni ok. 341 km2)
– Tatry Bielskie (o powierzchni ok. 46 km2) – leżące całkowicie w granicach Słowacji.
Niektórzy dodatkowo wydzielają Tatry Wschodnie w skład, których wchodzą dopiero Tatry Wysokie i Bielskie. Podział ten ma swoje uzasadnienie w budowie geologicznej gór: Tatry Wysokie to przede wszystkim surowe, poszarpane granie, natomiast w Zachodnich dominuje bardziej „miękki” i kruchy wapień tworzący łagodniejsze i kopulaste grzbiety (patrz: z jakich skał zbudowane są Tatry?). Ze zróżnicowanym skalnym podłożem związana jest też różnorodność tatrzańskiej flory.
Istnieją również inne podziały Tatry, np. biorąc pod uwagę budowę geologiczną tych gór oprócz wymienionych trzech części do niedawna wyróżniano jeszcze Grupę Siwego Wierchu – w całości zbudowaną z wapieni. Jeden z najstarszych podziałów Tatr wyróżniał 4 krainy geograficzne: Tatry Spiskie, Tatry Liptowskie, Tatry Orawskie i Podhale. Zgodnie z nimi w przeszłości poczynając od X-XII w., aż do 1922 r. obszar tatrzański i podtatrzański podzielony był na jednostki administracyjne (komitaty). Polska część Tatr do I rozbioru Polski (1722 r.) podlegała starostwu nowotarskiemu. Jednym z najprostszy jest obecny podział geopolityczny, w którym wyróżnia się Tatry Polskie i Słowackie.
Którędy przebiega granica pomiędzy Tatrami Wysokimi a Zachodnimi?
Granicę pomiędzy Tatrami Wysokimi i Zachodnimi wyznacza po polskiej stronie Przełęcz Liliowe oraz potok Sucha Woda Gąsienicowa. Trudniej jest wskazać jej przebieg u naszych sąsiadów. Większość naukowców uznaje za nią dno Doliny Cichej Liptowskiej. Niektórzy słowaccy znawcy Tatr przesuwają ją natomiast na Dolinę Koprową, włączając tym samym Dolinę Cichą do Tatr Zachodnich.
Kolejna cześć cyklu niebawem 🙂
Autor: Anna Chodkiewicz
Powiązane artykuły
