Krzyż na Giewoncie – trochę historii

Znajdujący się od 1901 roku na szczycie Giewontu krzyż to jeden z najbardziej znanych symboli Tatr. Prezentujemy szczegóły wzniesienia konstrukcji i krótki przegląd towarzyszących jej na przestrzeni lat wydarzeń.

Propozycja postawienia krzyża na Giewoncie po raz pierwszy publicznie padła w 1900 roku. Wyszła ona podczas kazania z ust proboszcza zakopiańskiego, księdza Kazimierza Kaszelewskiego i była odpowiedzią na prośby górali, z którymi się wcześniej spotykał.

Przed zamówieniem krzyża przeprowadzono test w celu ustalenia jego wysokości, wystarczającej do tego, aby był widoczny z Zakopanego. Polegał on na umieszczeniu na szczycie zbitych w krzyż dwóch drewnianych żerdzi, do których przybito deski dla zwiększenia szerokości. Wysoka na 10,5 metra konstrukcja była dostrzegalna z zakopiańskich ulic. Za wykonanie krzyża odpowiedzialna była krakowska fabryka Józefa Góreckiego. 3 lipca 1901 roku 400 żelaznych elementów o łącznej wadze 1819 kg wwieziono wozami konnymi na Halę Kondratową, skąd zostały wniesione na szczyt Giewontu. Sam montaż krzyża na betonowej podstawie trwał 6 dni. Pracowali przy nim pracownicy Góreckiego (pod jego osobistym nadzorem) oraz 6 górali. 19 sierpnia 300 osób wzięło udział w uroczystej procesji na szczyt, podczas której poświęcenia krzyża dokonał ks. kanonik kanclerz Władysław Bandurski. Ostatecznie wysokość krzyża wyniosła 17,5 metra, z czego 2,5 metra wbite zostało w skały, zaś długość ramienia poprzecznego 5,5 metra.

Krzyż na Giewoncie stał się nieodłącznym symbolem Zakopanego i Tatr. Wiązało się to oczywiście ze wzrostem zainteresowania ze strony turystów, którzy coraz częściej odwiedzać zaczęli szczyt. Dla jednych motywem były względy religijne, dla innych symbolika i zwykła ciekawość. Tradycja regularnych pielgrzymek na Giewont zapoczątkowana została w roku 1981 i trwa po dziś dzień. Odbywają się one co roku 19 sierpnia – w rocznicę poświęcenia krzyża – oraz 14 września – w kościelną uroczystość Podwyższenia Krzyża. W 1982 roku odbyła się szczególna pielgrzymka, w której udział wzięło 700 osób (na szczycie stanęło 260). We wpisach do „Księgi pamiątkowej pielgrzymek” wielu uczestników zadeklarowało, że podejmuje ją w intencji zwycięstwa idei Solidarności, wolności Ojczyzny oraz Lecha Wałęsy. 13 września na krzyżu zawieszono flagę Solidarności. W 1984 roku próbę zdobycia szczytu podjęło aż 1000 osób z różnych regionów Polski, a nawet świata. Potwierdzeniem wyjątkowego znaczenia krzyża dla mieszkańców Podhala było zatwierdzenie projektu zmiany herbu Zakopanego w 1997 roku. Od tej pory miał on przedstawiać wizerunek krzyża wsparty na dwóch kluczach Piotrowych i fragmencie skały. Wydarzenie to zbiegło się w czasie z wizytą Jana Pawła II w Zakopanem. Podczas tej wizyty, 6 czerwca, polski papież wypowiedział słynne słowa: „Dzisiaj dziękowałem Bogu za to, że wasi przodkowie na Giewoncie wznieśli krzyż. Ten krzyż patrzy na całą Polskę, od Tatr aż do Bałtyku, ten krzyż mówi całej Polsce: Sursum corda! —„W górę serca!”.

Przełom XX i XXI wieku był okresem przygotowań do obchodów 100-lecia postawienia krzyża. Na tą potrzebę utworzono specjalny komitet, na czele którego stanął kardynał Franciszek Macharski, ówczesny metropolita krakowski. Jubileusz był wielkim świętem nie tylko dla mieszkańców Zakopanego, ale i wszystkich Polaków w kraju i za granicą. 19 sierpnia 2001 roku odbyła się uroczysta pielgrzymka, podczas której kilka tysięcy osób wyruszyło na Giewont z czterech stron: od Kuźnic, od Doliny Strążyskiej, od Doliny Małej Łąki oraz od Kasprowego Wierchu. Na Wyżniej Kondrackiej Przełęczy, tuż pod kopułą szczytową, odprawiono mszę świętą z udziałem kapeli góralskich. Nawiązano także radiowe połączenie z Janem Pawłem II, który udzielił uczestnikom błogosławieństwa. Przywiązanie Papieża do Giewontu znalazło zresztą odzwierciedlenie w dzisiejszych czasach. Co roku 2 kwietnia o godzinie 21:37, w rocznicę Jego śmierci, krzyż oświetlany jest przez grupę ochotników, którzy wnoszą na szczyt odpowiedni sprzęt.

Obecnie krzyż na Giewoncie jest często przedmiotem kontrowersji związanych z masowością ruchu turystycznego czy zasadnością wznoszenia takich konstrukcji w górach. Nie ulega jednak wątpliwości, że na stałe wpisał się on w poczet symboli nie tylko Tatr, ale i całej Polski, po której terenie rozsiane są jego repliki (m.in. w Zakopanem, Sopocie i na Polach Lednickich).